Houdt grip op de ruimtelijke ordening van de ondergrond

Houd grip op de ruimtelijke ordening van de ondergrond

Wie denkt dat het in onze steden druk is bóven de grond, heeft nog nooit een kijkje ónder de grond genomen. Onlangs kreeg ik zo’n bril op waarmee ik virtueel een blik kon werpen in de ondergrond. Het werd zo heel duidelijk: kabels en leidingen, een parkeergarage, een tunnel, WKO-buizen (warmtekoudeopslag), een groot grondwaterreservoir, heipalen. Alles vecht om een plek.

Met de grote opgaven waar we de komende jaren in Nederland voor staan, hebben we die ruimte in de ondergrond hard nodig. Denk alleen maar aan de energietransitie: de gemeenten werken aan hun Regionale Energiestrategie en maken plannen voor geothermie en grootscheepse WKO-installaties. Ook voor verkeer en woningbouw bedenken we oplossingen onder de grond, zoals parkeergarages, kelders en tunnels. Het probleem is dat de grondsamenstelling daar niet altijd geschikt voor is en soms blijken er ook nog eens belangrijke drinkwaterreservoirs ‘in de weg’ te liggen.

Een voorbeeld is de Amsterdamse gebiedsontwikkeling in het project ‘Amstelstad’. Hier staat Amsterdam voor een uitdagende transformatie- en nieuwbouwopgave, in deels hoge dichtheden. Er ligt een complexe opgave vanuit de energietransitie, waarbij restwarmte van uiteenlopende bronnen en WKO gebruikt wordt. In de plannen moet ook rekening worden gehouden met klimaatadaptatie, de ambities voor een circulaire economie en de ontwikkeling naar snelle mobiele communicatie (5G).

Al deze opgaven vragen om extra ruimte in de ondergrond en het is dan ook zaak om die ondergrond goed in beeld te brengen en slim om te gaan met de kennis die dat oplevert. De ambitie is om de huidige beschikbare data bij elkaar te brengen in een digitale tool/’digital twin’, waarover ik ook in mijn vorige bijdrage sprak. In zo’n digitale tool worden de gegevens over ondergrond en bovengrond 3D integraal weergegeven, waarmee zij het fundament voor planvorming en beheer vormen.

Door de versnippering van data is het vaak nog een zoektocht om de juiste gegevens bijeen te brengen. Ook al omdat data niet altijd even toegankelijk zijn. Daarom werken we vanuit ons ministerie aan de opbouw van de Basisregistratie Ondergrond (BRO): één centrale registratie met publieke gegevens over de Nederlandse ondergrond. De BRO leidt ertoe dat overheden voor dezelfde objecten dezelfde, betrouwbare gegevens vastleggen. Voor iedereen toegankelijk, transparant én overzichtelijk.

Het zo vroeg mogelijk meenemen van deze informatie in het planproces, levert ook kansen op. Dat bleek uit praktijkproeven die uitgevoerd zijn in de context van het programma BRO. Bijvoorbeeld in de gemeente Woerden, waar een dynamisch 3D-model de ondergrond in beeld bracht. De gemeente gebruikte de visualisatie in de maatschappelijke discussie over een klimaatneutraal Woerden. Ook voor plannen voor de versterking van een deel van de Lekdijk leverden BRO-gegevens kansen op. Door meer inzicht in de samenstelling van de ondergrond, werd duidelijk dat de risico’s van piping niet overal gelijk zijn. Bij piping stroomt water via een zandlaag onder de dijk door, waardoor die verzwakt kan raken. Selectieve versterking zou veel voordelen bieden en ook een enorme besparing opleveren.

Door de beschikbaarheid van tools en betrouwbare data verwacht ik dat wij steeds meer durven te vertrouwen op het digitale beeld van bodem en ondergrond. Of om het anders te zeggen: die tools en data zorgen ervoor dat we meer grip op de ruimtelijke ordening van de ondergrond krijgen.

Lees het artikel online op de site van Binnenlands Bestuur