Strijd tegen de droogte vraagt om veel data en samenwerking
Met alle neerslag van de afgelopen maanden zou je het bijna vergeten, maar sommige delen van ons land hebben een serieus droogteprobleem. Noord-Brabant bijvoorbeeld. Provincie, waterschappen, gemeenten en waterbedrijven werken daarom nauw samen aan oplossingen. Reden voor waterschap Aa en Maas om kennis over het bodemsysteem te vergroten met behulp van data en modellen. Zij riepen daarbij de hulp in van Wageningen Environmental Research.
In Noord-Brabant zijn veel plaatsen met overwegend zandgronden. Deze droogtegevoelige bodem heeft de eigenschap dat bodemvocht vooral wordt aangevuld door neerslag of beregening en niet vanuit het grondwater. In de jaren 2018, 2019 en 2020 werd de provincie Brabant geconfronteerd met zeer droge zomers met als gevolg een teruglopende grondwatervoorraad, droogteschade voor de landbouw en toenemende verdroging in de natuur.
Mede vanuit deze urgentie sloten 13 Brabantse partijen in 2021 een Grondwaterconvenant. Ambitie is het grondwatersysteem te herstellen. Het convenant is gericht op meer water vasthouden, meer infiltreren en minder water onttrekken. Het grondwatersysteem kan gebruikt worden om water vast te houden door grondwaterstanden te verhogen. Maar aanpassingen in het watersysteem zoals deze verhoging van de grondwaterstanden, hebben gevolgen voor functies als woningbouw en landbouw. Dit soort keuzes heeft dus directe impact op landgebruik en ruimtelijke ordening. Daarom is gedegen kennis van het bodemsysteem nodig: waar ligt welk type en wat is de reactie van het watersysteem hierop? Data zijn hierbij cruciaal.
Kennis van het bodemsysteem
In het waterschap Aa en Maas vind je overwegend hoge zandgronden. In het verleden is het gebied vooral ingericht op het afvoeren van water. Dat moet anders, want vooral in de zomer is er een groot droogteprobleem. Voor het bepalen van de juiste maatregelen en effecten in een gebied is informatie van het bodem en watersysteem essentieel. Het waterschap Aa en Maas is daarom samen met Wageningen Environmental Research (WENR) aan de slag gegaan om het bodemsysteem in hun gebied beter te begrijpen.
Chris van Rens, hydroloog en modelleur bij Aa en Maas: “We willen met z’n allen veel in een beperkte ruimte. Er komen meer bewoners, de landbouw heeft veel ruimte nodig en de natuur verdroogt. De belangen zijn groot en door klimaatveranderingen nemen de extremen in het weer toe. Overal waar je oplossingen zoekt, van woningbouw tot natuurbehoud, speelt het bodem- en watersysteem een grote rol. Watersysteemkennis is de basis. En daar heb je goede kwaliteit data voor nodig. Elke informatie die je aan de voorkant hebt, zal zich zeker terugbetalen. Daarom zijn we hard aan de slag. Bijvoorbeeld met actualisatie van ons grondwatermeetnet en we investeren in een ander type metingen zoals regenmeters. Alle metingen verwerken we in onze grondwatermodellen. Dit draagt allemaal bij aan het onderzoek naar de waterbalans.”
Onderzoeksgebied
Joachim Hunink, hydroloog bij Aa en Maas: “Doel van ons waterschap is werken aan een robuust watersysteem dat de toekomstige klimaatveranderingen op kan vangen. Zowel in de zomer als in de winter. In het gebied rond beek de Raam zoeken partijen naar oplossingen om doelen op het gebied van water, natuur, landbouw, recreatie, bereikbaarheid en cultuurhistorie met elkaar te verenigen. Het water- en bodemsysteem speelt hierin een grote rol. Een goede plek om te starten met ons onderzoek, vonden we. Daarbij zetten we graag de expertise van andere partijen in. Die kennis zit niet alleen bij de gebiedspartners, maar natuurlijk ook bij partijen als Wageningen. Daarom hebben we contact met Dorothée en Dennis gezocht. We wilden weten hoe we elkaars kennis kunnen gebruiken. Hoe is hún interpretatie van een locatie en past dat in ons beeld. Dat is kennisuitwisseling op detailniveau, zodat wij ons systeem beter leren kennen.”
Actualiseren van bodem- en grondwaterinformatie
De vraag om samenwerking vanuit het waterschap kwam voor WENR op het goede moment. In de Basisregistratie Ondergrond (BRO) zitten drie modellen van WENR die regelmatig geactualiseerd worden. Dorothée van Tol, programmaleider BRO en bodemadviseur bij WENR: “We actualiseren momenteel ons model Grondwaterspiegeldiepte (WDM) en het bodemonderzoek in gebied de Raam helpt daarbij. Maar we bedachten dat onze andere kaarten hier ook baat bij hebben. Want: hoe meer data, hoe beter de modellen worden. Het Raamgebied is een mooie proeftuin omdat waterschap Aa en Maas haar basismetingen goed op orde heeft. Door aanvullende boringen en gerichte opnames is voldoende data beschikbaar om het grondwaterverloop te analyseren. We bedachten dat het jammer was die informatie alleen te gebruiken voor de actualisatie van WDM. Ook de Geomorfologische Kaart (GMM) en de Bodemkaart (SGM) hebben hier baat bij.”
Met elkaar het veld in
Zo gezegd, zo gedaan. WENR en Waterschap Aa en Maas organiseerden een velddag om met elkaar het gebied te leren kennen. Dennis Walvoort, onderzoeker bodem, water en landgebruik bij WENR vertelt: “We waren met een veelzijdige groep van bodemkundigen, geologen, geomorfologen en hydrologen. Dat zorgde voor een interessante mix aan kennis en kunde. Het is een mooie manier om onderzoek te doen. Met elkaar hebben we boorprofielen gemaakt, maar ook bestaande metingen van grondwaterstanden geanalyseerd. Dit is van grote waarde geweest om het gebied zo gedetailleerd mogelijk in kaart te brengen. Maar ook om kennis met elkaar uit te wisselen.”
Joachim vult aan: ”Als karteringen op verschillende momenten en met verschillende doelen gebeurt, wordt een gebied telkens opnieuw, en mogelijk anders, geïnterpreteerd. Door deze gecombineerde aanpak is het interpretatieproces eenvoudiger en consistenter. Daarnaast opent de samenwerking ook de deuren voor een gesprek. Denk aan: ‘Hoe interpreteren we de resultaten en hoe zetten we die in voor intern advies en in projecten?’Meerwaarde
De meerwaarde van het bundelen van kennis is dus groot. Chris: “Door het delen van data helpen we elkaar verder. Onze monitoringsgegevens en verbeteringen van de metadata ontsluiten we in de BRO. Deze gegevens worden verwerkt in de modellen van de BRO. De modellen van WENR, maar ook bijvoorbeeld GeoTOP, dat de ondergrond tot 50 meter diep weergeeft, kunnen wij dan weer toepassen. Binnenkort gaan we met al die informatie klimaatscenario’s doorrekenen.”
Dorothee: “Na de gezamenlijke velddag is onze veldcampagne gestart. We hebben, door het actualiseren van alle modellen in één gebied, ook meteen een efficiëntieslag kunnen doen. We hoefden één keer naar een locatie te rijden en één keer toestemming vragen aan landeigenaren. Het is ook fijn dat het waterschap helpt om in contact te komen met mensen in het gebied. Dat bespaart veel tijd. En verder kun je meteen landschappelijke kartering doen, grondwater bepalen en grond analyseren. Door er met elkaar over te praten doe je meteen veel meer kennis op dan dat je alle kartering los van elkaar zou doen. ”
Het vervolg
Waterschap Aa en Maas en WENR zijn druk bezig om het bodemsysteem van de Raam zo goed mogelijk in kaart te brengen. Zo is het waterschap bezig om het meetnet te actualiseren en werkt WENR aan het actualiseren van de drie BRO-modellen. Verwacht wordt dat deze data in de loop van dit jaar ook aan de BRO worden geleverd.
De samenwerking smaakt naar meer, daar zijn alle betrokkenen het over eens. Dennis: “Wij bij WENR hebben de meer algemene kennis, bij het waterschap hebben ze juist de specifieke kennis over het gebied. Deze combinatie blijkt de sleutel tot een integraal beeld van het bodem- en watersysteem. Daarom hebben we besloten om na het gebied de Raam ook de bodem- en watersystemen van andere gebieden van waterschap Aa en Maas beter in kaart te brengen.”
Meer informatie
Lees het artikel van WENR over het actueel houden van basiskaarten van het bodem- en watersysteem.