Bodem en water leidend in Masterplan Ondergrond Almere

Gefundeerd masterplan

Paola Huijding is projectdirecteur Almere Pampus. Haar doel is om de ondergronddata van de gemeente zodanig scherp te krijgen dat deze kan leiden tot een gefundeerd Masterplan Ondergrond. Daarbij werken ze samen met 14 teams uit vier verschillende afdelingen, van zowel het fysieke als het sociale domein. Paola: “In het gebied Almere Pampus moeten 30.000 woningen komen, duizenden arbeidsplaatsen en voorzieningen. Ook is er behoefte aan groen, en klimaatadaptatie en energietransitie spelen een grote rol. Toen de opgave kwam, zijn we gaan kijken hoe we ons moesten organiseren en wat er nodig is om tot een masterplan te komen. Als snel werd mij duidelijk dat we ondergrondgegevens nodig hadden als we slim willen bouwen in dit gebied. Dit kan positief bijdragen aan de bouwkosten. En je moet écht weten waar je aan begint en dus moet je uitgaan van bodem en hydrologie. We hebben toen aan John gevraagd wat we aan gegevens beschikbaar hebben in Almere.”

Inventarisatie van data
“Toen die vraag kwam van Paola zijn we onder meer in de BRO en in DINO gaan kijken welke onderzoeken er gedaan zijn in het gebied”, vertelt John Kohschulte Brokhaus, BRO-coördinator en adviseur geodata bij Almere. “Vervolgens hebben we een gebiedsbiografie van Almere Pampus opgesteld met de geschiedenis – genese – van het gebied en de ondergrond. Er is behoorlijk veel informatie aanwezig, maar niet op de juiste schaalgrootte om zinnige uitspraken te kunnen doen over detailinrichting. Er was ook nog geen voxelmodel van GeoTOP voor Flevoland. We hebben toen contact opgenomen met Martin Peersmann van de BRO en dat leidde tot de inspanning bij TNO om Zuidwest Flevoland te modelleren voor GeoTOP. Dat bracht ons ertoe om ook heel snel boringen uit het archeologisch onderzoek en sonderingen uit het private vergunningentraject op te nemen. We waren er verguld mee dat Wiertsema deze laatste categorie voor ons in de BRO wilde zetten.”

Archief Almere in de BRO

“De gemeente Almere verzamelt al jaren de digitale bestanden van sonderingen in oud GEF-formaat”, zegt Kees-Jan van der Made, directeur bij Wiertsema & Partners. “Het ontbrak hen aan geld om ze in de BRO te zetten en ze konden het zelf niet gemakkelijk voor elkaar krijgen. Wij wilden dat wel oppakken, met kleine hulp van het programma BRO, want voor ons is aanleveren een kleine stap, omdat we heel ver zijn met automatiseren. Een deel is en blijft helaas toch handwerk. Maar het is toch in een maand gelukt om 12.656 sonderingen in de BRO te krijgen!”

“De drive voor ons om dit te doen was - naast het helpen van de gemeente natuurlijk - de nieuwe Eurocode die eraan komt. Over aantal jaren moet je volgens deze Europese engineeringsnorm grondmodellen maken. Verder verplicht de basisregistratie ons om alle data uit de BRO te gebruiken. Wij zijn aan het kijken hoe we dat nu moeten doen. We kregen met dit project de kans om mee te kijken met technieken die de Geologische Dienst Nederland van TNO inzet voor het maken van een regionaal model van Flevoland in GeoTOP. Hierbij gebruiken ze niet alleen boringen, maar ook sonderingen. Met die technieken kunnen we dan als marktpartij ook modellen maken – en zo snijdt het mes aan twee kanten.”
“Daarnaast willen we als bedrijf ook in de uitvoering van projecten graag een belangrijke bijdrage leveren aan maatschappelijke ambities door minimalisatie van materialen, CO2-besparing en minder onderhoudskosten. Door onderzoek kunnen we onzekerheden in de ondergrond namelijk zover reduceren, dat er hierdoor minder veiligheden in ontwerpen hoeven worden meegenomen. We zijn dan ook benieuwd hoe de gemeente Almere deze ambities mee laat wegen bij de verdere ontwikkeling en realisatie van Almere Pampus.”

Regionaal model

Jan Stafleu, geoloog en modelleur bij de Geologische Dienst Nederland van TNO, werkt aan het regionale model van Almere en het IJmeer. Jan: ”Nederland is geologisch overal anders en is te groot om in één keer te modelleren. Daarom doen we dat voor het model GeoTOP ruwweg per provincie waar bij we een gebied pakken met ongeveer dezelfde geologische opbouw. Dat modelleren kost ongeveer 3 jaar tijd. Toen we hoorden voor welke opgave Almere staat en welke ambities daar liggen, hebben we in overleg met het ministerie van BZK gekeken of we hier niet konden helpen door een kleiner modelgebied te pakken, dat in 1 jaar klaar kan zijn. Daarmee gaat ons model een stukje vooruit – en we helpen een heel enthousiast team. Naast veel zeer betrokken mensen van de gemeente Almere, zit daar ook de provincie bij, het waterschap, Zeewolde, Amsterdam, Vitens, Waternet, Deltares, Wageningen, Geodan en Wiertsema.”

“Voor ons als modelmakers is dit een heel uitdagende klus. Er zijn een paar dingen bijzonder in dit gebied. Geologisch heeft de ondiepe ondergrond van Flevoland een heel andere opbouw dan de rest van Nederland. Het is namelijk een door mensen gemaakt landschap boven op een IJsselmeerbodem met daaronder in oudere lagen klei en veen van toen het gebied bestond uit meren en veenmoerassen (het Almere en het Flevomeer). Na de inpoldering is de klei aan het oppervlak in gaan klinken: de klei droogt uit, krimpt daardoor en daarmee daalt de bodem. Daar moet je in je model rekening mee houden, want een deel van de boringen is nog uit de tijd van net na de inpoldering en toen lag de bodem nog 1 tot 1,5 meter hoger. Je moet de hoogte en de dikte van de bovenste lagen van de boringen dus aanpassen voordat je ze kan gebruiken in het model. Verder is er écht heel veel data beschikbaar: zo’n 18.000 boringen en meer dan 15.000 sonderingen. Die zitten allemaal in BRO en DINO voor ons om te gebruiken, waardoor het model een grote nauwkeurigheid kent. GeoTOP Almere en het IJmeer is begin 2023 klaar om te gebruiken voor het Masterplan Ondergrond.”

Verbeelding

“Het model gaat heel erg helpen om collega’s van gebiedsontwikkeling en stadsruimte te laten zien: zo ziet het eruit onder de grond”, vertelt John. “Verder wil de gemeente ook burgers betrekken bij het meedenken over nieuwe woongebieden, en bewustwording over de rol die de ondergrond hierbij speelt maakt daar een belangrijk onderdeel van uit. Dan moet je kunnen laten zien wat er in de ondergrond gebeurt. Visualisaties zijn daarbij erg belangrijk. Daarom willen we GeoTOP straks ook combineren met geohydrologische gegevens voor een nog completer beeld. Onze volgende uitdaging is om een rekenmodel te maken, zodat je kunt zien als we dit wel of niet doen, welk effect heeft dat dan over 30 jaar. Daarvoor is integraal onderzoek nodig in het plangebied van de bovenste lagen tot het pleistoceen en dieper om ook het grondwater goed in beeld te krijgen. Overigens wordt alom gevolgd hoe we van plan zijn om GeoTOP onderdeel te laten zijn van de ontwikkeling van een Masterplan voor nieuwe woonmilieus. En zelfs ontwikkelaars van 3D-software uit Amerika hebben interesse getoond voor het voxelmodel.”

“Het ondergronds denken begint inmiddels als een olievlek te werken. Dat is mooi om te zien. In de bestaande stad zien mijn collega’s die noodzaak voor het betrekken van de ondergrond ook bij het beheer. Bodemdaling zorgt er bijvoorbeeld voor dat rioolstrengen beginnen te haperen. Mijn rol als coördinator is niet alleen maar regie voeren over wat aangeleverd wordt richting de BRO. Ik moet er echt op uit om het evangelie van de ondergrond te verkondigen bij afdelingen, vind ik. Want ja, de ondergrond die zie je niet, dus deze blijft vaak onderbelicht bij nieuwe initiatieven. Ik ben dan ook continu met nieuwe projectleiders in gesprek om aan te geven dat er een wettelijke verplichting is om gegevens aan te leveren én te gebruiken. We hebben standaard bepalingen die ook in het moederbestek voor uitvragen opgenomen zijn. Verder is er een goed team van materiedeskundigen om elke levering te controleren. Het begint allemaal zijn vruchten af te werpen.”

Puzzel

Inmiddels lopen er twee parallelle trajecten om de puzzel te leggen voor een gebiedsontwikkeling waar bodem en water leidende principes zijn. “Het is nu wachten op het 3D-model en we weten dat we aanvullend onderzoek nodig hebben”, zegt Paola. “Daarnaast kijken we hoe we een structuur kunnen creëren voor een gezonde omgeving met stedenbouwkundige elementen en wat we moeten doen om het gebied toekomstbestendig te maken. We moeten dus goed begrijpen waar bodem en water leidend zijn voor dit gebied. We streven naar natuur-inclusieve gebiedsontwikkeling. Wat is de rol van natuur dan in dit gebied? Als we klimaatadaptief willen bouwen met prognoses van 2100, hoeveel water moeten we dan vasthouden? We willen ook dat er een keuze voor energiesystemen gemaakt is. Kunnen we water dan ook benutten voor energiesystemen als aquathermie. Ja dat kan."

"Begin volgend jaar is er meer inzicht en kan de strategie gerealiseerd worden. Dan zijn we voorbereid op verschillende scenario’s.”