Van duimstok naar database: het belang van grondwaterdata

Gepubliceerd 28 maart 2023

Ook bij Rijkswaterstaat wordt hard gewerkt aan de BRO. Door de onderhoudsopgave van RWS en thema’s als klimaatverandering, neemt ook daar het belang van grondwaterdata toe. Voormalig geohydroloog bij RWS Harry van Manen en ecohydroloog Jos von Asmuth leggen uit hoe belangrijk aanleveren en gebruiken van grondwatergegevens is en welke kansen dat biedt.

Volgens Harry van Manen, voormalig geohydroloog bij RWS water, verkeer en leefomgeving, zijn betrouwbare grondwatergegevens erg nuttig voor de projecten van Rijkswaterstaat. “Graaf- en baggerwerkzaamheden kunnen de grondwaterstroming beïnvloeden. Neem bijvoorbeeld het Ketelmeer, waarvan de bodem op de meeste plekken is afgesloten met een dikke kleilaag. Als die tijdens het baggeren wordt doorbroken, heeft dat invloed op de grondwaterdruk. Vergelijk het met een badkuip waar je de stop uittrekt.”

Harry legt uit dat RWS met historische data grondwatermodellen maakt. “Daarmee kunnen we voorspellen welke invloed onze geplande werkzaamheden hebben op het grondwater. Tijdens de uitvoering zien we met actuele metingen het werkelijke effect, waarna we eventuele ongewenste effecten kunnen compenseren. Neem bijvoorbeeld het actief terugstorten van klei in zandwinputten. Op die manier kun je een ongewenst hogere grondwaterstand weer verlagen.”

Jos von Asmuth en Harry van Manen lezen grondwatergegevens af uit een grondwatermonitoringput.       Foto: Ivar Pel

Betrouwbare data als basis

Voor grondwatermodellen en trendanalyses zijn logischerwijs betrouwbare gegevens nodig. De Basisregistratie Ondergrond (BRO) helpt daar volgens Jos en Harry enorm bij, want daarin worden straks alle grondwatergegevens op dezelfde manier aangeleverd door overheden. Als bronhouder zijn zij daarnaast verplicht de kwaliteit van hun gegevens te borgen. De BRO bevordert dus de betrouwbaarheid én maakt grondwaterdata beter beschikbaar.

“Door deze digitaliseringsslag boeken we veel vooruitgang”, aldus ecohydroloog Jos von Asmuth, ingehuurd door RWS. “Gemeenten, provincies, waterschappen, Rijkswaterstaat: straks kan iedereen online en real-time elkaars grondwatergegevens inzien. Die data geven bijvoorbeeld een goed beeld van de kustgebieden die we beheren. Daar wordt als gevolg van zeespiegelstijging een toename van zoute kwel (grondwater dat onder druk vanuit de bodem omhoogkomt, red.) verwacht. Dat is een moeilijk te stoppen trend, maar betrouwbare gegevens helpen ons om de toekomstscenario’s beter in beeld te krijgen.”

‘Straks kan iedereen online en real-time elkaars grondwatergegevens inzien’

Beginstap bij alle projecten

Voordat de BRO ons optimaal kan helpen, is er volgens oud-RWS’er Harry nog wel een weg te gaan. “In het ideale scenario is de BRO straks onderdeel van alle werkprocessen binnen Rijkswaterstaat. Dat betekent dat grondwaterdata niet pas worden geraadpleegd als de bouwfase begint, maar al in een eerder stadium. 10 jaar geleden lag het initiatief vaak nog bij het grondwaterteam, in plaats van bij het projectteam. Dat gaat nu al steeds beter. Zo kunnen we de grondwaterstroming voor en na een project – en dus de invloed van ons werk – goed monitoren en analyseren. Hoe eerder een projectteam daarmee start, hoe beter.”

Samenwerking met provincies

Toen RWS zo’n 10 jaar geleden betrokken raakte bij de plannen voor een centraal registratiepunt voor bodem- en ondergrondgegevens, dachten Harry en zijn collega’s meteen na over de kwaliteitsborging. “Er zijn naast RWS nog veel andere partijen verplicht hun grondwatergegevens aan te leveren aan de BRO”, vertelt Harry. “Daarom wilden we graag een kwaliteitsprotocol opstellen. We kwamen erachter dat de provincies hierin al stappen maakten. Het leek ons onlogisch om het wiel opnieuw uit te vinden, dus sloten we ons aan bij hun ontwikkeltraject.”

Inmiddels heeft die samenwerking geleid tot een nuttige tool, genaamd QC Wizard. Jos: “QC staat voor quality control. Met de tool kunnen we datafouten op uniforme en geautomatiseerde wijze uit de BRO halen. Denk bijvoorbeeld aan grondwaterstanden die verkeerd worden ingevoerd, of verkeerde aflezingen in het veld. Zo krijgen we de oorzaken van foutieve data goed in beeld en kunnen we gegevens zo ‘schoon’ mogelijk aanbieden aan de BRO en andere gebruikers.”

Veel kennis met pensioen

Harry leverde het afgelopen decennium onder andere een bijdrage aan de grondwatermonitoring rondom onze kunstwerken. De laatste jaren voor zijn pensioen droeg hij de verantwoordelijkheid voor onze grondwaterdata. Volgens Jos, is Harry’s kennis niet zomaar te vervangen. “Ik help het grondwaterteam om zijn vertrek op te vangen, maar het moge duidelijk zijn dat er flink wat kennis met pensioen is gegaan.” Harry, die zo’n 4 maanden na zijn afscheid nog altijd in de we-vorm over RWS spreekt, heeft vertrouwen in zijn oud-collega’s. “En ik vind het belangrijk dat Jos aangesloten blijft, met al zijn kennis van grondwaterdata-analyse. Er is binnen Rijkswaterstaat namelijk een sterke behoefte aan afronding van het BRO-project.”

‘Ons werkveld bevindt zich in een transitie, van handmatig naar geautomatiseerd’

Op de RWS-agenda

De samenwerking rondom de BRO maakt Jos en Harry trots. “Ons werkveld bevindt zich in een transitie, van handmatig naar geautomatiseerd”, stelt Jos. “Het is daarom mooi om te zien dat we binnen Rijkswaterstaat draagvlak hebben weten te creëren voor de BRO. Dat is namelijk lang niet overal het geval. Andere bronhouders zien grondwaterdata soms meer als bijzaak en verplichting." Harry: “Rijkswaterstaat neemt en toont de verantwoordelijkheid om een goede invulling te geven aan de BRO. Daar wordt echt alles aan gedaan. 10 jaar geleden was er op het gebied van grondwaterdata nog sprake van een enorme versnippering. Dankzij de BRO krijgt de organisatie hier grip op. Ik ben er trots op dat we dit op de RWS-agenda hebben weten te zetten!”